اصول مطالعه ثمربخش

 روش مطالعه

( ۱) مطالعه ثمربخش

 

شامل:

مقدمات مطالعه

اخلاق مطالعه

روش علمی مطالعه

و …

امام صادق  :

هيچيك از ياران ما كه فاقد فقه و بصيرت دينى هستند از خير و نيكى بهره اى نخواهند داشت . اى بشير هر فردى از ياران ما – به خاطر داشتن بينش دينى – احساس بى نيازى نكند، سرانجام به عامه و مخالفين نيازمند خواهد شد، و آنگاه كه به مخالفين نيازمند گردد، او را ناخودآگاه – و بدون آنكه بفهمد – در مسير گمراهى و باب ضلالت سوق مى دهند.

 

مقام معظم رهبری دام ظله درباره اهمیت مطالعه:

اگر انسان بخواهد در زمینه های معنوی و فرهنگی تر وتازه بماند جز رابطه با کتاب چاره ای ندارد. باید آن کسی که متصدی هدایت فکر جامعه است روز به روز فکر خود را تغذیه و تقویت کند، معارف جدید و آگاهی های تازه را برای خود به وجود بیاورد. البته ما دریای بی پایان از معارف در اختیار خود داریم و آن قران و کلام و علوم اهل بیت است که یک دریای بی پایان است. قران را هم به برکت علوم اهل بیت می شود فرا گرفت و امثال بنده هم که ادم های نارسا و پایینی هستیم از محصول ذهن کسانی که در سطوح و رتبه های بالاتری استفاده کردند و فراورده ای داشتند میتوانیم استفاده کنیم. بنابراین برای صعود و عروج کردن از لحاظ ذهنی و فکری و پرواز به نقاط ناگشوده و نارفته، وسایل فراوانی در اختیار ماست از کتاب و مطالعه و تدبر در قران و تدبر در معارف الهی و گفته های بزرگان خودمان را نباید منقطع کنیم. البته برای فهمیدن بهتر آنها تازه های فکری عالم و اندیشمندان اگاهان و عالمان کمک بسیار بزرگی است.

 

یکی از مهارتهایی که در موفقیت تحصیلی نقش مهم و بسزائی دارد آگاهی از اصول مطالعه موثر و ثمربخش است.
بسیاری از طلاب و محصلین تلاش و کوشش چشمگیری در علم آموزی دارند ولی نتیجه مطلوب برایشان حاصل نشده و درس فنی و ماندگار نمی گردد.

علت آن است که  از روش مطالعه موثر و کارآمدی بهره نمی گیریم و از مقدمات ضروری و برخی مراحل لازم و واجب در مطالعه که سبب تثبیت و تعمیق مطالعه است، غافل هستیم. بنابراین با رعایت مقدمات و استفاده از شیوه مطالعه علمی و استفاده از نکات کاربردی و ظرائف و دقائق آن می توان این مشکل را برطرف نمود.

ما روش مطالعه علمی را در ده گام بیان خواهیم کرد:

 

گام نخست : آمادگی

  • برای مطالعه کردن ، مانند هر کار دیگری یک سری مقدمات لازم است . مکان و زمان مناسب، آمادگی جسمی ، انگیزه کافی برای مطالعه، آرامش روحی و ذهنی و تمرکز حواس در یک مطالعه موفق جایگاه بسزایی دارد. از همین رو تکاتی در مورد هرکدام ذکر خواهد شد.
  • مکان مطالعه

 

  • مکان مطالعه باید دور از رفت و آمد و ترجیحا خالی از سر و صدا باشد.

اگر بشود اتاق یا جای خاصی از منزل را  فقط به مطالعه اختصاص داد،
ایده آل است؛ چرا که یادگیری، یک فرایند شرطی است. یعنی با تکرار
مطالعه در یک مکان ثابت، کم کم حالتی اتفاق می افتد که با ورود به آن

مکان هم به یاد مطالعه می افتید و ذهن تان سریع تر تمرکز پیدا می کند.

  • بهتر است که اصلا در آن مکان، به کارهای دیگری نظیر تفریح و تلفن و . . . مشغول نشوید. در این صورت، مکان مطالعه به شما کمک می کند هر چه سریع تر مطالعه را شروع کنید و برای شروع، به دنبال فرصت خاصی نگردید.
  • محل نشستن فرد نیز باید راحت باشد و ترجیحا میز و صندلی مخصوصی برای مطالعه تهیه شود. البته اصراری به این نکته نیست زیرا عادت به مطالعه به مراتب مهم تر از الزامات آموزشی است. با این وجود، حتی طرز نشستن مطالعه گر نیز بی اهمیت نیست. مثلا می گویند دراز کشیدن، بدترین حالت برای مطالعه کردن است، چون بهترین حالت برای خوابیدن است!
  • در صورت امکان رو قبله بنشینید.
  • یک مکان، صندلی، میز و محیط مخصوص به مطالعه داشته باشید. تلفن و موبایل را از خود دور کنید.
  • البته مطالعه خود را به حضور در مكان خاصى مشروط نكنيد؛ زيرا در اين صورت بهانه‏ اى مى‏يابيد تا در ساير مكان‏ها از مطالعه بگريزيد. به ياد داشته باشيد كه در حقيقت، «مكان مطالعه، جايى است كه شما هستيد».
  • در مكان مطالعه شما، بايد راهى براى خيره شدن به دور دست وجود داشته باشد؛ زيرا توقف در مطالعه و چشم دوختن به بى‏نهايت، در افزايش كارآيى مطالعه بسيار سودمند است؛ حداقل گاهى به سقف اتاق خيره شويد.
  • نظم و انضباط در نوع، ساعت و مکان مطالعه، همگى از عوامل ایجاد کننده تمرکز مى‏باشند.
  • زمان مطالعه
  • بهترین اوقات و فرصت ها برای حفظ کردن، سحرها و ساعات پس از نیمه شب

و مطلوب ترین موقع برای کتابت و نگارش، نیمروز و سودمندترین لحظه ها
برای بررسی و مطالعه و مذاکره، شبانگاهان و بازمانده ساعات روز می باشد.

  • حفظ کردن مطالب در شبانگاهان از حفظ کردن درساعات روز، نافع تر می باشد؛ چنانکه حفظ مطالب در حالت گرسنگی و عدم امتلاء معده، سودمندتر از هنگام سیری است.
  • پس از آنكه در مكان مطالعه قرار گرفتيد، فوراً مطالعه را شروع كنيد و به هيچ عنوان وقت را به بهانه انجام كارهاي ديگر تلف نكنيد .

 

  • بهداشت مطالعه

 

طریقه نشستن :

وضع نشستن برای افرادی که زیاد مطالعه می کنند بسیار مهم است . نباید به صورت خمیده و یا در طرفین مطالعه نمود ، چون به تدریج باعث تغییر ستون فقرات می گردد ؛ ستون فقرات به هنگام مطالعه باید راست باشد ، باید ضمن مطالعه و در وقتهای استراحت چشمها و وضع نشستن خود را تغییر داده ، مختصری حرکت نمایید تا از رکود خون در پاها جلوگیری شود . مطالعه در حال دراز کشیدن برای چشم مناسب نیست چراکه روشنایی کتاب تامین نمی شود و خستگی زودتر فرا می رسد همچنین مطالعه در وسط روز رو به شمال مناسب نیست زیرا نور بیشتر یا کمتر از حد طبیعی به چشمها می رسد .

تنفس:

در جايي كه مطالعه مي‌كنيد، حتماً بايد هوا به خوبي جريان داشته باشد وتنفس در آن محيط، راحت صورت گيرد .

چشم:

 نور متوسط، براي مطالعه مناسب‌تر است. نور اطراف و قسمت‌هايي كه در زاويه ديد چشم‌ها هستند بايد يكنواخت باشد. پس استفاده هميشگي از چراغ مطالعه خوب نيست، زيرا نوري كه فقط روي كتاب مي‌افتد، باعث خستگي چشم مي‌شود. نور لامپ‌هاي مهتابي به خاطر اينكه نوسان دارد، براي مطالعه مناسب نيست. بهترين فاصله كتاب تا چشم نيز حداقل ۳۰ سانتيمتر است .

نور لامپهای مهتابی به علت داشتن نوسان ، چندان مناسب نیست و بهتر است به جای استفاده از یک منبع نوری از چند چراغ استفاده نمود . نور نباید نوسان داشته باشد تا روشنایی محل مطالعه یکسان بماند .

گوش:

محرك‌هاي محيطي از قبيل صداي راديو، تلويزيون، تلفن و… باعث حواس‌پرتي مي‌شوند. آنها را از موقعيت مطالعه خود حذف كنيد. ذهن نمي‌تواند در يك آن بر دو موضوع تمركز داشته باشد. گوش كردن به هر چیزی همزمان با مطالعه يعني حواس پرتي .

راه رفتن:

 مطالعه هنگام راه رفتن به علت تکان ، حرکت و تغییر دائمی فاصله چشمها تا کتاب باعث خستگی و ضعف چشمها می شود .

وضو :

وضوی قبل از مطالعه را از دست ندهید.وضو علاوه بر آثار بسیار معنوی، نشاط در مطالعه را نیز سبب می شود.

ورزش:
متخصیصن ورزشی و روانشناسان، همه بر فواید ورزش و تمرینات صبح گاهی متفق اند، مطالعات نشان داده است که تمرینات کوتاه سبب می شود تا اکسیژن و مواد ضروری مغز بیش از پیش به مغز پمپ گردیده وتوان به حافظه سپاری بالا برود. داکتر “داگلاس ب. مک کیگ” از مرکز پزشکی دانشگاه ایندیانا می گوید یک تمرین کوتاه می تواند، مغز شما را آماده برای یادگیری معلومات جدید نماید.

هنگام مطالعه پای خود را حرکت دهید. در طول مطالعه و نشستن در یک مکان برای مدت طولانی، پای خود را هر چند وقت یک بار به سمت بالا و پایین تکان دهید. این کار موجب افزایش جریان خون شده و یادگیری و تمرکز را افزایش می دهد.
تغذیه:
بلافاصله پس از صرف غذا نباید مطالعه نمود ، زیرا به علت شروع فعالیت
دستگاه گوارش پس از خوردن غذا و هجوم خون به معده و احشاء داخلی
از میزان جریان خون در مغز کاسته می شود و آمادگی برای مطالعه کاهش
می­یابد .
ناهار سبکی بخورید. ناهار سنگین باعث خواب آلودگی می شود اگر بعد از ناهار فرصت خوابیدن ندارید، سعی کنید ناهار سبکی انتخاب کنید.

  • انگیزش

آنچه افراد موفق را از شکست خورده ها متمایز می کند همان میزان انگیزه و علاقه آنها به انجام کار است. اگر فرآیند مطالعه را فرآیندی پویا و فعال سازید نه تنها علاقه شما به مطالعه بالا می رود ، بلکه سطح یادگیری شما نیز روند صعودی خواهد داشت و نتایجی که به دست خواهد آورد هر روز بهتر از روز گذشته خواهد بود . پس به کتاب با دید انفعالی و شکست خورده نگاه نکنید ، در عوض سعی کنید از مطالعه ، کاری لذت بخش و مفرح بسازید و خود را بسان غواصی تصور کنید که در هر لحظه امکان یافتن گوهری نایاب برایش میسر است . عوامل مهم انگیزش عبارتد از :

الف تعیین و تبیین هدف و توجه دایمی به آن

اگر بدانید زحمتی که امروز می کشید فردایی درخشان برای شما رقم خواهد زد و کمک می کند تا باری از دوش جامعه شیعه برداشته شود و گامی است برای وصول به جامعه جهانی مهدویت، هیچ مشکلی نمی تواند شما را از صحنه به در کند ، هدف خود را از مطالعه به وضوح روشن کنید .

ب شناخت نسبت به موضوع مورد یادگیری و جوانب و کاربرد های هر موضوع

شما ممکن است مثلا از موضوعی خوشتان نیاید ولی اگر به کاربرد های این مبحث توجه کنید و یا فقط به این نکته توجه کنید که برای موفقیت در زمینه مورد علاقه تان باید این بحث را خوب یاد بگیرید انگیزه لازم را به دست خواهید آورد

ج – داشتن تفکر مثبت

مسیر و یا هدفی که برای خود در آینده در نظر گرفته اید را به دید مثبت بنگرید . مطالعه نحوه زندگی علما و بزرگان به شما کمک خواهد کرد تا به این کار علاقه بیشتری پیدا کنید .

  • تمرکز :

نداشتن تمرکز کافی هنگام مطالعه عاملی است که بسیاری از افراد با آن مواجه هستن ولی با انجام تمرین هایی می توانیم این موضوع را به حداقل خود کاهش داده و رفته رفته بدنمان از لحاظ فیزیولوژیک کاملا به این موضوع عادت کرده و بازدهی بسیار بالایی در هنگام مطالعه خواهیم داشت بعضی از این تمرین ها عبارت اند از :

  • اگر هنگام مطالعه افکار غیر درسی به سراغتان آمد بدون آنکه این افکار را در ذهنتان ادامه دهید آنها را روی یک کاغذ یادداشت کنید تا در هنگام فراغت از مطالعه روی آنها فکر کنید
  • مدت زمان زیادی را روی یک موضوع صرف نکنید (مثلا اختصاص دادن یک روز برای یک درس) این موضوع یکی از عوامل مهم عدم تمرکز می باشد
  • مطالعه فعال داشته باشید، به اصطلاح دست به قلم باشید مطالعه صرفا چشمی می تواند سبب حواس پرتی شود
  • سعی کنید مدت زمان مطالعه مفید روزانه خود را یادداشت کنید این عامل سبب ایجاد رقابت با خود شده و رفته رفته بازدهی مطالعه را افزایش خواهد داد
  • هر چقدر تسلط روی موضوع بیشتر باشد اشتیاق مغز برای یادگیری آن مطلب بیشتر خواهد شد پس سعی کنیم مطالب را عمیق بخوانیم
  • در هنگام مطالعه باید از اشتغالات ذهنی و عصبانیت جلوگیری نمود . اضطراب و ناراحتی باعث از بین رفتن تمرکز حواس می شود و حافظه کسانی که دارای اضطراب و عصبانیت هستند ، به طور محسوسی از افراد عادی کمتر است
  • از کتب و اوراق چاپ شده استفاده کنید

لب تاپ، تبلت وسایر تسهیلات جدید، ممد خوبی برای مطالعه اند اما تحقیقات نشان داده است که مطالعه در کتاب های چاپ شده هنوز هم جایگاهی ویژه یی دارد، روانشناسان می گویند : تجربه نشان داده است که مطالعه از روی صفحه وسایل الکترونیکی نیازمند تکرار بیشتر است، در حالیکه افرادی که موضوعات درسی شان را چاپ شده مطالعه می نمایند نیاز به تکرار کمتر دارند.

  • روانشناسان به این نظرند که کمترین تغییر در روش مطالعه سبب تمرکز بیشتر شما خواهد شد مانند، تغییر اطاق و مطالعه در فضای باز و …
  • چند کار هم زمان را توقف دهید. غیر ممکن است که دو پرنده را با یک تیر شکار کرد، در حالیکه شما مصروف مطالعه هستید و در عین زمان پیام های دوستان تان را دریافت و پاسخ می دهید، در حقیقت شما حواس پرتی خطرناک را به خود راه می دهید، تحقیقی به نام “بالنوبه” نشان می دهد که انجام چند کار همزمان با مطالعه تأثیر بدی بر یادگیری شما دارد، تحقیقات در دانشگاه های دیگر نیز این موضوع را تأیید نموده و آنرا تضییع وقت میدانند.
  • هماهنگى اراده و تخیل نیز در این رابطه کارساز است؛ به عبارت دیگر، چشمان فرد بر صفحه کتاب و افکارش در حال پرواز به دور دست‏ها نباشد.
  • یکى از مسائل قابل توجه دیگر، سنگینى معده و سیرى بیش از حد است . فرمایش حضرت رسول اکرم صلى‏الله‏ علیه‏ وآله، «پرى  معده و سیرى زیاد، به وجود آورنده حماقت است». همان خواندن و نفهمیدن و به عبارتى، عدم تمرکز و عدم ارتباط، با مفهوم کتاب است.
  • تنظیم برنامه
  • از آنجا كه به عنوان طلبه كارهای زیادی دارید، بهتر است برای فعالیتهای روزمره خویش ( كار، تفریح، مطالعه، استراحت) برنامه‌های حساب شده‌ای داشته باشید تا هر كاری را به موقع انجام دهید.
  • داشتن برنامه مشخص مطالعه، نیروی تمركز حواس را زیاد می‌كند و مانع از انباشته شدن مطالب می‌شود.
  • برنامه مطالعه خود را واقع بینانه طرح‌ریزی كنید.
  • برنامه مطالعه را به شكلی طراحی كنید كه در مقابل حوادث غیرقابل پیش‌بینی انعطاف‌پذیر باشد.
  • برای یك زمان محدود برنامه‌ریزی زیادی نداشته باشید.
  • مطالعه مطالب پیچید‌ه‌تر را در ساعاتی كه كارآیی بیشتری دارید، انجام دهید.
  • اوقات غیر مولد خود را به كارهای آسان‌تر اختصاص دهید.
  • مطلب بسیار مشابه را با هم مطالعه نكنید.
  • در برنامه مطالعه یك روز، دروس متفاوتی گنجانده شود.

 

 

گام دوم . آشنایی (خواندن اجمالی کتاب )

  • در خواندن اجمالی هدف این است که در مدت زمانی محدود، بتوان شناختی کلی و اجمالی از کتاب به دست آورد. مشخصه ی اصلی خواندن اجمالی این است که باید زمان محدود باشد.
  • عنوان کتاب را و اگر زیرعنوان دارد، هر دو را بخوانید. بعد سراغ فهرست کتاب بروید و سعی کنید بتوانید بر اساس فهرست، با ساختار کتاب و بخش های مختلف آن آشنا شوید. نحوه ی چینش فصل ها و بخش های مختلف، دید خوبی از سیر مباحث و نحوه ی حرکت نویسنده در کتابش به شما می دهد.
  • برخی از نویسنده ها از افراد شناخته شده در زمینه ی موضوع کتاب، درخواست می کنند که نظرشان درباره ی آن کتاب را بنویسند تا در ابتدای کتاب چاپ شود. به این نوشته ها «تقریظ» گفته می شود. اگر کتابی که می خواهید بخوانید، تقریظ یا تقریظاتی دارد، در همین مرحله باید آن ها را بخوانید. این کار علاوه بر آشنا کردن شما با نظرات دیگران، احتمالاً انگیزه ی مطالعه را هم در شما بالا می برد.
  • بیشتر کتاب های امروزی، در پشت جلدشان، چند سطری درباره ی کتاب، مطلب می گذارند. این قسمت ممکن است خلاصه ی از محتوای کتاب یا قسمتی از مقدمه یا متن کتاب باشد. خواندن این چند سطر را فراموش نکنید.
  • بسیاری از کتاب ها در انتها، فهرستی از نام های اعلام و واژه ها و اصطلاحات بکار رفته در کتاب را منتشر می کنند. خواندن این قسمت نیز بخشی از وظیفه ی شما در خواندن اجمالی است.
  • به سراغ خود کتاب بروید و مقدمه اش را بخوانید. آنگاه یکی یکی به سراغ بخش ها و فصل های کتاب رفته و پاراگراف اولشان را بخوانید و اگر در پایان هر فصل، خلاصه ای ارائه شده، آن را هم بخوانید. در مواردی فکر خوبی است که چند صفحه ای از کتاب را هم کامل بخوانید تا با نثر نویسنده آشنا شوید.
  • در پایان هم حتماً به سراغ چند صفحه ی آخر کتاب بروید و خوب آن را بخوانید. تقریباً‌ هیچ نویسنده ای نیست که از وسوسه ی نوشتن پایانی خوب و خلاصه وار که حاوی نتیجه گیری او هم باشد، بگذرد.
  • شما باید همه ی این مراحل را در مورد کتابی ۳۰۰ تا ۴۰۰ صفحه ای، ظرف یک الی دو ساعت به انجام برسانید. و غالباً اگر این کار را به خوبی و با تمرکز انجام دهید می توانید تصمیم بگیرید که اصلاً این کتاب ارزش خواندن تحلیلی را دارد یا نه.

 

نکته: اگر سرعت خواندنِ پایینی دارید، احتمالاً بهترین روش برای رفع مشکل کندی و مکث چشم، دنبال کردن انگشت است در حالی که بی مکث زیر جملات حرکت می کند. این عمل هم سرعت شما را بالا می برد و هم به افزایش تمرکزتان کمک می کند. البته به عنوان یک قانون کلی به یاد داشته باشید که شما متناسب با سرعت فکر کردنتان می توانید بخوانید نه متناسب با سرعت حرکت چشم هایتان؛ پس نباید سرعت خواندن شما از سرعت درک شما پیشی بگیرد.

 

گام سوم : پیش مطالعه

 

به طور خلاصه در پیش مطالعه سه هدف زیر به‌دست می‌آید که برای ادامه مطالعه بسیار ضروری است.

  1. آشنایی با سازمان بندی اولیه متن
  2. قرار گرفتن در حال و هوای مطالب
  3. ایجاد سوال‌هایی در ذهن

برای پیش مطالعه از روش روزنامه خوانی استفاده کنید. همان‌گونه که هنگام مطالعه اولیه روزنامه تنها تیترها و نکات برجسته را مرور می‌کنید در پیش‌مطالعه نیز از همین روش استفاده می‌کنید. برای این مرحله زمانی در حدود ۳ تا ۵ دقیقه در نظر بگیرید نه بیشتر.

  • برای اینکه بتوانید این گام از روش صحیح مطالعه را به درستی انجام دهید، حتماً به خاطر داشته باشید که نباید سعی کنید که کلمات، عبارات یا صفحات مشکل کتاب را بفهمید؛ بلکه باید خود را به عبور نکردن از زمان مشخص شده متعهد بدانید وسعی کنید ‌دیدگاهی کلی از مطالب فصل به دست آورید.
  • یک اشکال مهم پژوهشگران در مطالعه این است که مطالب را جزء جزء خـوانده و بعد این اجزاء را به هم ارتبـاط میدهند.
  • کلی خوانی یک اصل بسیار مهم درمطالعه است ومنظور ساده از آن این است که قبل ازشروع مطالعه هر فصل یا موضوع کلی، ابتـدا باید چهارچوب یا طرح کلی ازآن در ذهن ایجاد کنیم. کلی خوانی در پیش مطالعه باعث ایجاد ارتباط بیشتر بین مطالب و همچنین ایجاد نظم ذهنی میشود.

 

گام چهارم : سوال گذاری

این مرحله در واقع ادامه پیش مطالعه و تکمله آن است. در پیش مطالعه٬ سوالات بسیاری در ذهن ایجاد می‌شود که با مطالعه مفصل به پاسخ این سوالات دسترسی پیدا خواهید کرد.

سوال گذاری قبل از خواندن ، تمرکز حواس را افزایش می دهد و مانع حواس پرتی می شود. و همین ایجاد سوال و یافتن پاسخ در روند آموزشی تاثیر بسزایی دارد. وقتی ذهن شما آکنده از سوال باشد هنگام مطالعه بی‌هدف مطالعه نمی کنید و به دنبال یافتن سوال‌هایتان هستید٬ لذا هدفمندی مطالعه شما در تمرکز، تثبیت مطالب در حافظه و درک مطلب موثر است.

گام پنجم: مطالعه دقیق یا خواندن تحلیلی

 

این مرحله اصلی‌ترین قسمت روش مطالعه علمی

بوده و بیشترین زمان را نیز به خود اختصاص
می‌دهد.

خواندن تحلیلی، خواندنی عمیق و کامل به بهترین وجه
ممکن است. در این مرحله باید بیشترین میزان دقت و
انرژی را صرف کنید و بدانید هدف از دو مرحله دیگر

– قبل و بعد از این مرحله – استفاده بهینه از این

قسمت است؛

چرا که شما در این مرحله مطلب و محتوای اصلی را دریافت می‌کنید. این مرحله در روش‌های علمی با نام‌های خواندن٬ تفکر و تعمق٬ درک و فهم شناخته می‌شوند.فراموش نکنید که هر کتابی لیاقت عمیق خوانده شدن را ندارد؛ بنابراین این شما هستید که با انجام صحیح مرحله ی قبل، تعیین می کنید که این کتاب، یکی از آن کتاب ها هست یا نه؟

مهم‌ترین اصل در این مرحله درگیر شدن با متن و مطالعه فعال است. به طور دقیق شروع به مطالعه کرده و سعی کنید معنای هر جمله را کامل متوجه شوید. در پایان هر پاراگراف و یا در آموزش یک نکته از خود سوال کنید “آیا اصلی‌ترین نکته‌ای را که این پاراگراف قصد داشت بیان کند را فرا گرفتم یا نه؟”. از هیچ سطر و جمله و عبارتی سرسری نگذرید. با تفهیم و دقت کامل پیش بروید و مطمئن باشید هیچ مطلبی را درک نکرده رد نشده‌اید.در این مرحله باید نکات کلی تا ریزترین نکات را از کتاب استخراج و بر روی طرح شبکه ای آن فصل یادداشت کنید . همه مثال ها ، قضایا ، نکات فرعی ، استثنا ها ، پاورقی ها و … باید مورد بازبینی قرار گیرند و از چشم تیزبین شما دور نمانند . یادتان باشد طی این مرحله و مرحله یادداشت برداری شما باید از کتاب خداحافظی کنید و بعد از آن با فیش هایی که به سلیقه خودتان آنها را طرح ریزی نموده اید سروکار خواهید داشت .

گام ششم ـ یادداشت برداری

خواندن بدون هیچگونه یادداشت برداری بدترین روش مطالعه محسوب می شود ، باعث حواس پرتی ، خستگی ، انفعال در  برابر کتاب ، تنفر از درس- بخصوص دروس فکری- می شود . فردی که این گونه مطالعه می کند ، زحمت بیخودی می کشد .

چون آنچه را می خواند (گاهی حتی اگر ۱۰ بار نیز کل کتاب را بخواند) در به یادآوردن آن و فهم مطالب دچار مشکل خواهد شد . اما برای خواندن مطالبی که ارزش چندانی ندارند خوب است .

در این نوشته شیوه خلاصه برداری را ذکر خواهیم نمود.و روش فیش برداری در جزوه ای مستقل توضیح داده خواهد شد.

 

روش خلاصه نویسی

  • در خلاصه نویسی سعی ما آن است که هر صفحه کتاب را در چند خط خلاصه نمائیم، زیرا در هر صفحه مؤلف بیش از یک یا دو پیام یا قاعده به ما منتقل نمیکند و بقیه مطالب توضیح همان پیامها است.
  • بنابراین ما اصل پیام(قاعده یا مطلب مطروحه) را همراه با یک مثال نوشته و توضیحات اضافی را حذف میکنیم.
  • البته خلاصه نویسی یک مهارت است که با تمرین و تکرار به تدریج بهتر شده و از جامعیت و مانعیت برخوردار خواهد شد.
  • جامعیت خلاصه یعنی همه نکات مهم و اصلی در خلاصه نویسی آمده و چیزی جا نمانده است.
  • مانعیت خلاصه یعنی زوائد در خلاصه نویسی حذف شده و از زیاده گوئی پرهیز شده است. با یک خلاصه نویسی خوب ما میتوانیم ۱۰۰صفحه کتاب را در حدود ۲۰تا ۲۵صفحه خلاصه نمائیم.

استفاده از روش نموداری در خلاصه نویسی

یکی از روشهای منظم سازی ذهن آن است که از روش خلاصه نویسی به سبک نموداری و دسته بندی استفاده نمائیم. این روش بخصوص در کتب مفصل و طولانی بسیار کارآمد است تا پژوهشگر ابتدا و انتهای مطلب را از دست ندهد. استفاده از نمودار و طبقه بندی سبب منظم شدن ذهن انسان شده، به حفظ و بازیابی مطالب کمک میکند. یکی از مراحل حافظه، مرحله بازیابی اطلاعات است. اگر اطلاعات، دسته بندی شده و طبقه بندی شده و به صورت نموداری وارد ذهن شود، بازیابی آنها خیلی سهل و آسان خواهد بود اما اگر اطلاعات به صورت فله ای و بدون نظم و طبقه بندی خاصی وارد ذهن شوند، معلوم نیست هنگام نیاز، بتوان آنها را پیدا و بازیابی نمود.

 

گام هفتم:  مباحثه

این مرحله و اجرای صحیح آن در واقع فوت کوزه‌گری است. مباحثه صحیح تضمین مفید واقع شدن مطالعه شماست.. مباحثه به چند دلیل ضروری است. یکی این که با اجرای آن اولین و حیاتی‌ترین مرحله مرور را انجام می‌دهید که در تثبیت مطالب آموخته شده از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است و دوم این که اجرای آن کمک می‌کند تا نقطه ضعف‌ها و قسمت‌هایی که کامل یاد نگرفته‌اید را شناسایی کرده و با مراجعه به کتاب یا جزوه آن‌ها را برطرف کنید. علاوه بر این که یک نمونه تدریس ساده را پشت سر گذاشته اید و شما را برای ارائه این مطلب برای جمع های بزرگتر آماده می سازد.

باید چکیده آن‌چه را که در هر واحد مطالعاتی آموخته‌اید به صورت واضح بیان کنید و سوالات ایجاد شده در فصل را پی گیری نمایید.و مانند یک معلم آن‌چه را آموخته‌اید در زمانی کوتاه برای یک یا چند تن از دوستان با بیان ساده و رسا تدریس کنید و هر کجا احساس کردید به مطلب تسلط ندارید می‌توانید از یادداشت‌ها و یا جزوه کمک گرفته و یک‌بار دیگر آن قسمت را مرور کرده٬ یاد بگیرید سپس به تدریس ادامه دهید.
طرف های مقابل نیز سعی دارند به گفته ها و ادعاهای او اشکال کرده و مطالب را به صورت مستدل و علمی از وی بخواهند.
این گونه مباحثه کردن باعث میشود افکار دو طرف مباحثه به چالش کشیده و با هم درگیر شود و بر درک و فهم مطلب و عمق آن افزوده شود.
بعد از تقریر مطلب از خارج و پاسخ به ابهامات، باید تطبیق متن صورت گیرد یعنی متن کتاب خوانده و ترجمه شود.

چند نکته پیرامون مباحثه

  • بیشتر مباحثه خوب و مناسب آن است که از ۳نفر تشکیل شده باشد.
  • مباحثه دو نفره خلوت بوده و افکار هم بحثان آن طور که باید با هم درگیر نمی شود. از طرف دیگر با غیبت یکی از طرفین مباحثه، مباحثه به تعطیلی کشیده میشود. اما در مباحثه سه نفره درگیری فکری بالاتر بوده و غایب شدن یکی از آنان باعث تعطیلی مباحثه نخواهد شد.
  • مباحثه ۴نفره و نیز شلوغ است و جمع بندی مطلب سخت و پراکندگی زیاد است و با وقت محدودی که ما برای مباحثه داریم(حدود ۴۵دقیقه) سازگار نخواهد بود.
  • نوبت بیان مطالب در مباحثه نباید از قبل معلوم باشد بلکه باید همان موقع با قرعه زدن مشخص گردد. این روش باعث میشود تمامی اطراف مباحثه هر روز احتمال آمدن قرعه به نام خود را داده و حاشیه امن نداشته باشند، که این امر سبب تقید به مطالعه شده و مباحثه را قوت می  بخشد.

 

اهمیت بالای مباحثه

  • مباحثه از چنان اهمیتی در یادگیری و تعمیق مطالب درسی برخوردار است که هیچ چیز دیگر مانند مطالعه بیشتر یا مراجعه به کتب متعدد یا تفکر و … جای آن را نمی گیرد؛
  • زیرا در هیچ یک از اینها درگیری فکری و چالش ذهنی برای انسان پیش نمی آید. از همین روی جناب خواجه نصیر طوسی علیه الرحمه در کتاب آداب المتعلین درباره مباحثه چنین مى فرماید:

ولابُّدَ لطالب العلم من المطارحَة والمناظَرةِ … قیل مُّطارحةُّ ساعةٍ خیر من تکرار شَهرٍ

    براى طالب علم طرح مسائل و مناظره، یکى از ضروریات مى باشد …و گفته شده : یک ساعت مباحثه بهتر از تکرار یک ماه درس مى باشد.

پرهیز از مراء در مباحثه

  • در مباحثه باید از لجاج و مراء پرهیز نمود حتی اگر حق با شما باشد؛ زیرا مراء قلب را میرانده و حقایق را مجهول مى گذارد.
  • مراء آن است که فرد در مباحثه و مذاکره علمی، به دنبال روشن شدن حق نباشد بلکه به دنبال غلبه و برتری جوئی باشد. یعنی چه بسا در مباحثه و مذاکره علمی حق با اوست اما هدفش روشن شدن حق و تبیین مساله نیست، بلکه هدف اظهار فضل و اثبات برتری علمی است که از صفات بسیار زشت میباشد و در روایات متعددی از آن نهی شده است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله :   أَوْرَعُّ النَاسِ مَنْ تَرَکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُّحِقاً

پرهیزکارترین مردم کسی است که مراء و مجادله را ترک کند، اگرچه حق با او باشد.
                                                                                                                                                       من لا یحضره الفقیه ؛ ج ۴؛ ص)۳۹۵

گام هشتم: مرور کردن

 

بعد از خواندن مطلبی و فراگیری کامل آن مطلب ، فراموشی با سرعت زیادی آغاز می شود به گونه ای که بعد از ۲۴ ساعت ، تقریبا ۸۰% مطالب فراگرفته شده فراموش می شوند .
پس باید به نحوی جلوی این فراموشی ناخواسته را بگیریم ، آیا این امر ممکن است؟ جواب قطعا مثبت است.

 

مرور مطالب کلید رفع فراموشی است. مطالب در ابتدای آموزش و فراگیری به همان سرعتی که آموخته می شوند ، از ذهن فرار می کنند. پس اولین مرور آموخته ها باید بلافاصله بعد از تکمیل خلاصه برداری همان درس صورت گیرد (یعنی در مرحله تفکر و تعمق) با این کار شما درصد قابل توجهی از فراموشی را از بین برده اید . این مطالب تا فردای آن روز نو و تازه خواهند بود ولی بعد از ۲۴ ساعت پدیده فراموشی شروع می شود که شما با یک مرور از روی خلاصه برداری یا نموداری که روز قبل تهیه کرده اید ، جلوی این پدیده را سد خواهید کرد . آیا بعد از ۲۴ ساعت دیگر باید این طرح ها مرور شوند و باز هم بعد از آن، بعد از ۲۴ ساعت دیگر این مطالب را تکرار کنیم و همین طور ادامه دهیم ؟ جواب قطعا منفی است چرا که در این صورت مطالعه ، کاری کسل کننده خواهد بود .

اگر شما مرور دوم را انجام دهید (یعنی مرور بعد از ۲۴ ساعت) تا یک هفته آموخته ها به همان تازگی روز مطالعه در ذهن شما خواهند بود و بعد از آن فراموشی کم کم شروع می شود – البته توجه داریم که این فراموشی به سرعت فراموشی مطالب پس از خواندن نیست- پس شما نیاز دارید بعد از یک هفته (نسبت به آخرین مرحله مرور) دوباره آموخته ها را دوره کنید ، جالب است بدانید که با این کار شما آموخته ها را در حافظه بلند مدت خویش تا یک ماه ثبت نموده اید ، مرور بعدی از یک ماه آموخته ها را تا دو ماه در ذهن شما تثبیت می کند . اگر بعد از دو ماه (نسبت به آخرین مرحله مرور) آموخته ها را دوره کنید تا ۴ ماه و بعد تا ۸ ماه و بعد تا ۱۶ ماه و …. به همان تازگی روز نخست مطالعه خواهند بود !!

گام نهم : تکنیک های تکمیلی

  • تا آنجا که می توانید مطالعه کنید.
  • از ضمیر ناخودآگاه خود هم کار بکشید!آیا می دانید می توان دو مطلب را هم زمان فرا گرفت!؟ ذهن بطور غیر ارادی می تواند درگیر یادگیری باشد. مثلا اگر قرار است مطالبی در مورد دو موضوع بنویسیم می توانیم یک موضوع را در ذهن داشته باشیم و به سراغ موضوع دوم برویم. مادامی که مشغول نوشتن موضوع دوم هستیم، ذهن ما موضوع اول را پردازش می کند.

 

  • کلی فکر کنید. یکی از روش های خوب یادگیری این است که مطالب را به طور کلی بیاموزیم.
  • – به مبانی، اصول و ساحت مطالبی که می خوانید توجه کنید.
  • اگر مبانی مباحثی را که می خوانید، یاد نگرفته باشید حتی اگر مطالب جدید را حفظ کنید باز هم احتمال فراموشی مطلب وجود دارد؛
  • سعی کنید بین اطلاعات یاد گرفته شده و مطالب قبلی در ذهنتان ارتباط برقرار کنید تا فراموشی آن ها کمتر شود.
  • سعی کنید در زمان یادگیری مطلب تمرکز کامل داشته باشید و عوامل مخلّ تمرکز را به حداقل برسانید .
  • مطالب را تکرار کنید. برای درک کامل مطالب پیچیده باید آنها را مرور کرد. هم چنین مرور دوباره  مطالب به ما دید عمیق تری در مورد مطلب می دهد. تکرار مفاهیم و تئوری ها با به کارگیری مثال های مختلف، سرعت یادگیری آنها را چند برابر می کند.

 

  • از «روش فکرکردن انتقادی» استفاده کنید.«روش فکر کردن انتقادی» شامل دریافت اطلاعات، ارزیابی آن و نتیجه گیری منطقی بر اساس آنها می باشد.
  • به دیگران درس بدهید.بهترین روش یادگیری این است که مطلبی را به دیگران آموزش دهید. این شما را مجبور به یادگیری کامل آن مطلب می کند.
  • ذهن تان را فعال نگه دارید

کارهای فکری و عقلانی و ورزشهای فکری باعث ورزیده شدن فکر انسان میشود . حفظ قرآن و احادیث موجب تقویت و نورانی شدن حافظه انسان می شود . فلسفه و علوم عقلی نیز به این مسیر کمک می کند.

  • در مورد کتاب‌هایی که می‌خوانید با دیگران صحبت کنید. یکی از لذت هایی که بسیاری از کتابخوان ها تجربه کرده اند، صحبت با دیگران در خصوص کتابهایی است که خوانده اند. این فرصت را از دست ندهید.
  • تمرین کنید تا به جاى درک لغت به لغت یک جمله، به درک گروهى لغات عادت کنید.

 

گام دهم : نبایدهای مطالعه:

– صرف بیش از حد وقت برای حفظ کردن و آموختن اصطلاحات کلیدی یا خلاصه مطالب به جای استفاده از سایر روش ها و تکنیک های یادگیری درس (مثلا مرور سوالات و …)

– خط کشیدن بیش از حد زیر خطوط و پاراگراف ها. گفته می شود که هیچ صفحه ای از کتاب نمی تواند و اصلا نباید بیش از ۱۵% هایلایت شده باشد. یعنی کشیدن خط زیر بیش از ۱۵% از مطالب یک صفحه بی فایده است و نشان می دهد که دانشجو اصلا تشخیص نمی دهد مطالب مهم کدام هستند و فکر می کند تمام مطالب درس به یک اندازه اهمیت دارند. عدم تشخیص بین نکات اصلی و فرعی یکی از نقاط ضعف دانشجویان ضعیف است.

  • تند خوانى، همیشه مناسب نیست و در مطالبى که به تعمق و تأمل نیاز دارد، اصلاً نباید به کار گرفته شود.
  • بهترین نیت ها و خالص بودن مطالعه برای خدا انشالله مطالعه ای پر ثمر و تاثیر گذار را برای شما به دنبال خواهد داشت.

 

نکته آخر :

شاگرد باید در جد و جهد و کوشش و پویائی از علم، بیش از حد معمول اهتمام ورزیده، و بی اندازه دامن همت به کمر زند. و در بهره مند شدن از میراث انبیاء (علیهم السلام) به مقدار کم و ناچیز، قناعت و بسنده نکند. وقت فراغ و آسایش خاطر و حالت نشاط و شادابی و آغاز دوره جوانی و برنائی را – قبل از آنکه عوامل و عوارض تباه گر و ریاست و جاه و مقام بدان هجوم آورد – غنیمت بشمارد؛ زیرا بطالت گرائی و گرفتاری انسان به هر نوعی از ریاست و سرپرستی، کشنده ترین و سخت ترین دردها و مشکل ترین و بدخیم ترین بیماریها برای پیشرفت تحصیلی است.

انسان نباید خود را در هیچ مرحله ای از مراحل علمی، متوقف سازد، و در خویشتن، احساس کمال و بی نیازی کند؛ زیرا مجهولات و نکات نایافته و ناشناخته علمی، آنقدر فراوان و گسترده است که عمر نوح، و بلکه عمر هستی جهان، برای بازیافتن و کشف آنها نارسا و قاصر است، تا چه رسد به عمر کوتاه دوران تحصیل که فقط انسان می تواند در این دوره، قطره ای از دریای ژرفنا و گسترده نقاط مجهول علمی را در اختیار شاگرد قرار داده و یا خود از آن بهره مند گردد. ( شهید ثانی رحمه الله )

 

منابع : 

  1. سیف ، علی اکبر ( مترجم ) ، روش های مطالعه ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات رشد ، ۱۳۶۴
  2. میرعابدینی ، امیر ، ‹‹ چگونه درس بخوانیم ؟ چگونه امتحان دهیم ؟ ›› ، تهران ، نشرچکامه ، ۱۳۷۱
  3. روانشناسی كار دكتر حمزه گنجی
  4. روانشناسی مطالعه حسینعلی براتی
  5. مطالعه موفق با تمركز مجتبی حورایی
  6. ترجمه منیه المرید

 

واحد آموزش

گروه تربیتی مجموعه تبیین

ذی القعده -۱۳۹۷

ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *